Ο συνοικισμός Χαριλάου πήρε το όνομά του από τον Επαμεινώνδα Χαρίλαο (1874-1943). Ο Χαρίλαος γεννήθηκε στο Γαλάτσι της Ρουμανίας το 1874. Το 1879 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά και ασχολήθηκε με διάφορες επιχειρήσεις.

Το 1919 σύστησε την Οικοδομική Εταιρεία Θεσσαλονικης και αγόρασε από Γάλλους και Ιταλούς, συμμάχους των Ελλήνων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια εκτεταμένη περιοχή στα ανατολικά της πόλης. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν στρατώνες, στάβλοι και στρατιωτικό νοσοκομείο.

Εκεί ο Χαρίλαος έκτισε συνοικισμό που πήρε το όνομά του: “Χαριλάου”. Αρχικά έκτισε 160 κατοικίες για να στεγαστούν Έλληνες της Θεσσαλονίκης, πυροπαθείς από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, και Ρώσοι πρόσφυγες (εμιγκρέδες) μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αργότερα ο αριθμός των μονοκατοικιών αυξήθηκε σε 400. Ο συνοικισμός διέθετε άριστη ρυμοτομία, ηλεκτρικό ρεύμα, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης και συγκοινωνία. Υπήρχαν και πολλοί ελεύθεροι χώροι με άφθονο πράσινο.

Τότε ο Χαρίλαος αποφάσισε να κτίσει και Εκκλησία, την οποία αφιέρωσε στην Οσία Ξένη στη μνήμη της μητέρας του, Πολυξένης Λαγουδάκη. Ο Παλαιός Ναός κτίστηκε το 1924 με τη συνδρομή και άλλων δωρητών. Το 1948 έγινε μια προσπάθεια αγιογράφησης και εξωραϊσμού του Ναού. Ο Ναός αυτός αγαπήθηκε πολύ από τους κατοίκους του συνοικισμού και όχι μόνο. Πρόκειται για μια απέριττη τρίκλιτη βασιλική με δίρριχτη στέγη. Αριστερά του Ναού υψώνεται το καμπαναριό. Ο Ναός περιβάλλεται από κήπο.

Η παλαιά εικόνα της Οσίας που φυλάσσεται στον Ναό είναι του 1945. Αρχικά βρισκόταν στο τέμπλο του Ναού, το οποίο ανακατασκευάστηκε το 1993.

Στην Κατοχή ο Ναός χρησιμοποιήθηκε και σαν σχολείο, όταν οι Γερμανοί κατακτητές είχαν επιτάξει τα δημόσια σχολεία της πόλης. Πολλοί παλαιοί Χαριλιώτες, παιδάκια στη δεκαετία του 1950, θυμούνται ότι τους έκανε κατηχητικό μέσα στον Ναό ο αείμνηστος π. Εμμανουήλ Αρχανιωτάκης.

Τα χρόνια πέρασαν. Τις χαριτωμένες μονοκατοικίες του συνοικισμού στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 αντικατέστησαν οι απρόσωπες πολυκατοικίες. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της περιοχής οδήγησε στην ανάγκη επέκτασης του Ναού, αλλά λόγω έλλειψης χώρου κτίστηκε Νέος Ναός σε παρακείμενο μεγάλο οικόπεδο. Ο Νέος Ναός θεμελιώθηκε το 1958 και εγκαινιάστηκε το 1967.

Η αρχική ιδέα ήταν ο Νέος Ναός να αφιερωθεί σε άλλον άγιο. Οι διαμαρτυρίες όμως των κατοίκων, που είχαν αγαπήσει εκ βάθους καρδίας την Οσία Ξένη, ήταν τόσες, ώστε και η Νέα Εκκλησία αφιερώθηκε στην Οσία. Τις τελευταίες δεκαετίες στον Παλαιό Ναό τιμάται και ο Άγιος Νεκτάριος επίσκοπος Αιγίνης, ο θαυματουργός. Προσφάτως ανακαινίστηκε η στέγη του Παλαιού Ναού, υποστυλώθηκε το καμπαναριό και συντηρήθηκαν οι εικόνες.

(Από το βιβλίο της Δέσποινας Στυλιανίδου, Βίος και πολιτεία της οσίας μητρός ημών Ξένης, Θεσσαλονίκη 2018, σ. 76-78.)